Diyarbakır / Suriçi – Urfa / Göbeklitepe – Karahantepe – Soğmatar – Harran

Ark. Nezih AYTAÇLAR Danışmanlığında

 Göbeklitepe Tapınağı: UNESCO Dünya Kültür Mirası (2018)
 Harran ve Şanlıurfa: UNESCO Dünya Kültür Mirası Geçici Listesinde (2000)
 Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri: UNESCO Dünya Kültür Mirası (2015)

Büyük Dönüşümün Coğrafyası
Urfa civarında 10 farklı noktada yürütülen Neolitik Döneme ait arkeolojik kazılardan çok önemli verilere ulaşıldı. Güneybatı Asya’da yerleşik yaşama geçen toplulukların tümünde özel yapılar ve sembolik ögelerin önemi belirgin olsa da Şanlıurfa’da bulunan anıtsal yapılar ve güçlü sembolik ögeler şimdilik burayı diğer çağdaşlarından ayırıyor. Bölgede Neolitik Çağ’ın özellikle erken aşamalarına tarihlenen, birbirine yakın çok sayıda yerleşmenin olması, bunların uzun bir zaman dilimi boyunca ortak kültürel bir bütünlüğü yansıtması, insanlık tarihine ışık tutuyor… Bu verilerin ışığında, 2021 yılında, “TAŞ TEPELER, Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi” T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından, ulusal ve uluslararası nitelikte farklı kurum ve üniversitelerden ekiplerin ortak çalışması olarak hayata geçirildi. Prof. Necmi Karul başkanlığındaki proje, dünya çapında büyük bir ilgiyle izleniyor…

TUR PROGRAMI

16 Nisan 2026, Perşembe: İZMİR >> DİYARBAKIR – ULUCAMİ – ARKEOLOJİ MÜZESİ
Sabah saat 05.40‘da Sun Express havayolları ile Diyarbakır’a uçuyoruz. Bizi hava alanında karşılayan aracımızla kente gidiyor ve yöresel bir Diyarbakır kahvaltısı yapıyoruz. Ardından şehir turumuza başlıyoruz. Diyarbakır’da yapılan son düzenlemelerle, kent merkezinde yürüyerek gezmek, eski konaklardan düzenlenmiş kafelerde bir çay molası vermek ya da yöresel şerbetlerin tadına bakmak çok keyifli bir hale geldi. Tur boyunca şehrin tadını çıkarıyor, Diyarbakır Ulu Camii, Cahit Sıtkı Tarancı evi, Dört Ayaklı Minare, gibi Diyarbakır’ın simgesel yapılarına baktıktan sonra turumuza devam ederek, Sen George Müzesi, Meryem Ana Kilisesi’ni geziyoruz.

Diyarbakır Arkeoloji Müzesi’ni de mutlaka gezmek istiyoruz. Burada Mezopotamya ovasında yapılan kazılardan çıkan paha biçilmez tarihi eserler sergileniyor. Ergani ilçesinde yer alan Çayönü yerleşimi Neolitik dönemin erken safhalarına ait ilk verileri öğrendiğimiz yerdi. Ilısu Barajı kurtarma kazılarında bulunan Bismil ilçesindeki Körtik Tepe (Anjoli) ise Göbeklitepe’den daha erken bir yerleşim. Olağanüstü taş kaplar ve yüksek sembolizm içeren nesneler baş döndürücü. Ambar çayı barajı kurtarma kazılarında araştırılan Gre Fılla dönemin yaşam biçimlerini anlamamızda önemli katkılar sağladı. Adı geçen kazı alanlarının buluntuları bu köklü müzeyi daha da ayrıcalıklı bir konuma getiriyor…

Akşamüzeri ışıklandırılmış “On gözlü köprü” çevresinde fotoğraf molamızla bugünlük gezimizi tamamlıyoruz. Akşam yemeği ve konaklama Diyarbakır’da.

17 Nisan 2026, Cuma: URFA – BALIKLIGÖL – ÇARŞILAR ve SOKAKLAR…
Sabah kahvaltısından sonra Diyarbakır’dan ayrılarak “Peygamberler Diyarı” Şanlıurfa’ya hareket ediyoruz. Bugün Urfa sokakları ve çarşılarını gezmek istiyoruz; Hz. İbrahim’in ateşe atıldığına inanılan BALIKLI GÖL
(Halil-ür Rahman Gölü), Ayn Zeliha Gölü, Halil-ül Rahman Camii, Rızvaniye Camii, Gümrük Hanı, Sipahi Pazarı, Kazaz Pazarını geziyoruz. Kentin ara sokaklarında yürüyor, oldukça zengin bir tarihi doku içinde
yerel sivil mimari örneklerini görüyoruz. Bugün tam günümüzü Urfa’ya ayırdık. Akşam yemeği ve konaklama Urfa’da. (Arzu edilirse bu gece Sıra Gecesine gidebiliriz)

18 Nisan 2026, Cumartesi: GÖBEKLİTEPE – KARAHANTEPE – HARRAN – SOĞMATAR
Sabah kahvaltısından sonra Urfa şehir merkezinden hatta yaşadığımız zaman diliminden epey uzaklaşacağımız bir tura başlıyoruz… Önce, kente 15 km. mesafede olan GÖBEKLİTEPE’ye gidiyoruz. Dünyanın en eski (değişebilir) kült merkezi olarak kabul edilen Göbeklitepe, 2018 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesine alındı. 2019 Yılı ülkemizde Göbeklitepe yılı ilan edilmişti. 2021 Yılında ise “Taş Tepeler Projesi” hayata geçirildi. Göbeklitepe’den, Karahantepe’ye, Sayburç’tan Çakmaktepe ve Sefertepe’ye; “Taş Tepeler” olarak adlandırılan arkeolojik alanları ile neolitik kültürleri anlama yolunda bilime önemli katkılar sunan Şanlıurfa, 04 – 08 Kasım 2024 tarihlerinde Dünya Neolitik Kongresi’ne ev sahipliği yaptı. 64’ü aşkın ülke ve 487 kurumdan bine yakın bilim insanının katıldığı kongrede, dünyanın dört bir yanından arkeologlar, tarihçiler ve bilim insanları neolitik döneme dair araştırma ve bulgularını paylaştılar.

Bilindiği gibi, insanlık tarihinin 12 bin yıl öncesine ışık tutan ve arkeoloji dünyasının en büyük keşiflerinden biri olarak kabul edilen Şanlıurfa’daki Göbeklitepe’nin ardından aynı bölgede Karahantepe, Gürcütepe, Sayburç, Çakmaktepe, Sefertepe ve Yeni Mahalle höyüğü gibi birçok alan daha keşfedildi. Benzer yerlerin sayısı çoğaldıkça, bilim dünyasının bölgeye olan ilgisi arttı. Bu bağlamda Kültür Bakanlığı bölgeye yönelik özel bir proje başlatarak, adına “Taş Tepeler” denildi.

GÖBEKLİTEPE Ziyaretçi merkezinden geçerken, kazılara ve tanıtılmasında önemli katkıları olan Prof. Klaus Schmidt’i saygıyla anarak bilgi alıyoruz. Nevali Çöri ile başlayan, Göbeklitepe ile farklı boyutlara ulaşan kazı çalışmaları, Neolitik Devrim ve onu hazırlayan koşullar ile avcı – toplayıcı toplulukların sosyokültürel yapısı hakkındaki klasik görüşlerin sorgulanmasını sağladı. Tamamı yirmi tane olduğu tahmin edilen yuvarlak biçimli yapıların altı tanesi gün ışığına çıkarıldı. Stilize edilmiş insanları tasvir eden T biçimindeki sütunlar, betimlemeler, yapım tekniği, kullanım amacı, insanlığın yerleşim ve tarım kavramlarından çok uzak olduğu varsayılan 12.000 yıl öncesinde bu yapıların nasıl tasarlandığı sorularını gündeme getirdi. Pek çok da spekülasyona malzeme oldu…

Sonraki durağımız ise KARAHANTEPE olacak. Prof. Necmi Karul başkanlığında yürütülen Karahantepe kazıları, o zamana kadar görkemli anıtsal yapıları ve güçlü sembolik ögeleriyle tekil bir merkez olduğu düşünülen Göbeklitepe’nin yalnız olmadığını gösterdi. 140.000 metrekarelik bir alana yayılan Karahantepe’deki kazılar 2019 yılında başladı. Göbeklitepe’dekilere benzer 250’den fazla dikilitaş yüzeyden kısmen görünür durumdaydı. Karahantepe’de bugüne kadar özel amaçlarla inşa edilmiş ve kamusal yönleri öne çıkan yapılar ve günlük yaşamın izlerini barındıran çok sayıda kulübe, yüzeyleri hayvan betimleriyle süslenmiş “T” biçimli dikili taşlar, hayvan ve insan heykelleri gibi çok sayıda buluntu açığa çıkarıldı. Ayrıca Karahantepe’de birbirinden farklı 4 bölgenin olduğu tespit edildi. Göbeklitepe’de hayvan sembolizması dikkati çekerken, Karahantepe’de ise insan figürleri öne çıkıyor.

Tektek Dağları çevresinde ilerlerken, SOĞMATAR’a gidiyoruz. Soğmatar kalıntıları birçok dönemi barındırmasına ve hatta Hz. Musa’nın bir süre burada yaşadığı öne sürülmesine rağmen, odak noktası, ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı Assur ve Babil inancından gelen dinin ve bu dinin baş tanrısı “Mar alahe” nin açık hava mabedi olmasıdır. Ay Kültünün önemli bir merkezi olan Soğmatar ‘dan etkilenmemek mümkün değil.

Mümkün olursa, gün batımını HARRAN’da, bu kadim kentte seyretmek istiyoruz. Harran bir zamanlar güzelliği dillere destan imiş. Dünyanın ilk kentlerinin, ilk mabetlerinin kurulduğu ve tarımın başladığı önemli bir bölgenin merkezinde olduğu gibi, dünyanın en eski üniversitesi de bu şehirde kurulmuş, Hıristiyanlığın hızla yayıldığı bir zamanda, eski dinlerin son sığınağı olmuş, İskenderiye’deki bilim yuvaları sönmeye başlayınca, filozoflar Harran’a sığınmışlardı. Harran’da Ay Tanrısı Sin’e ait bir mabet, yedi gezegene adanmış yedi şehir vardı ve Harran Sin’e adanmıştı. Harran Kentinin kalıntılarını geziyor, Harran evlerini görüyor, zamanın derinliklerinden bir ses duymaya çalışıyoruz…

19 Nisan 2026, Pazar: URFA MÜZELERİ – DİYARBAKIR / İZMİR
Sabah kahvaltısından sonra valizlerimizi otelden alıyoruz. Bu sabah tüm turumuzu özetleyecek, somut örneklerle bir üst seviyeye çıkaracak olan, ŞANLIURFA ARKEOLOJİ VE MOZAİK MÜZESİ’ni ziyaret ediyoruz. 2015 yılında açılan ve ülkemizin en büyük ve en modern müze kompleksinde (Arkeopark,
mozaik ve arkeoloji müzesi) 10.000 civarında eser yer alıyor. Kronolojik bir sıralama ile sergilenen eserler ve görsel canlandırmalar ziyaretçileri insanlık tarihinde bir yolculuğa çıkarıyor…

Arkeoloji Müzesinin yanında inşa edilen HALEPLİBAHÇE Mozaik Müzesi ise kadın Amazon’ların tasvir edildiği tek mozaiğe ev sahipliği yapıyor. Savaşçı Amazon Kraliçelerinin betimlendiği mozaikler, dünyanın ilk örneklerinden kabul ediliyor.

Gezilerimizi tamamlayınca Diyarbakır’a hareket ediyoruz. Uçağımız 23.05 ‘de. İz bırakacak bir turun ardından saat 01.15’te İzmir’e dönmüş oluyoruz.